Ciekawostki

Historia kominiarstwa

Geneza

Początki kominiarstwa sięgają wieku trzynastego czyli okresu, w którym starano się już powszechnie wyprowadzać dym do wyż­szych warstw atmosfery przez stosowanie kominów wychodzą­cych mniej lub więcej ponad dachy budynków. Były to kominy budowane z kamienia o większych przekrojach, nierzadko powyżej 1,0 x 1,0 m. Co do wynalezienia kominów, to według niektórych świadectw były one znane w starożytności naszym przodkom, którzy posiadali kominy wbudowane w konstrukcje murów ochron­nych.
U Greków starożytnych znajdujemy świadectwa o istnieniu w każdym domu otworu z zamkniętą klapą. Poeta grecki Alexis wspomina o urzą­dzeniach bardzo prymitywnych do odprowadzania dymu na zewnątrz budynku.
Rzymianie nie budowali w swych domach czy pałacach kominów. Dym z paleniska uchodził samoczynnie przez otwory dachów, jakie znajdowały się w domach o mniej lub więcej celowo przemyślanej formie. Dopiero w trzecim i czwartym stuleciu zaszły przemiany, które spowo­dowały w tej dziedzinie znaczny postęp. Rozpoczęto budować tzw. kominy otwarte bezpośrednio nad ogniskami – jako szerokie wielkie płaszcze, które spoczywały na filarach, a ku górze zwężały się w kanał wychodzący przez dach na zewnątrz budynku. W zależności od ogólnego rozwoju życia poszczególnych społeczeństw, budownictwa, kultury itd., przekształcały się stopniowo ogniska i kominy otwarte w paleniska i kominy zamknięte. Najstarsze zabytki tzw. kominów szerokich (określanych również jako niemieckie), o dużych przekrojach, datuje się na trzynasty wiek. Świadectwo o istnieniu tego rodzaju kominów, zawarte jest w piśmie wenecjańskim z roku 1347. W połowie czter­nastego wieku budowano w Rosji pierwsze bardziej przydatne i eko­nomiczniejsze kominy o małych przekrojach, tzw. kominy wąskie określane w niektórych częściach Europy jako kominy rosyjskie. Z miarodajnych pism i świa­dectw wynika, że podobne kominy budowano nieco później, bo w roku 1418 we Frankfurcie nad Menem, w Pradze, Wiedniu i Kra­kowie.
Nazw dla otworów kominowych jest wiele na świecie, jednak nazwa komin należy do najstarszych, bo pochodzi z ojczyzny pierwszych, w dzisiejszym znaczeniu kominów, czyli z Włoch. Wło­skiego pochodzenia jest także nazwa kominiarz.

Rys historyczny

Rozwój budowy kominów i towarzyszący (szczególnie w więk­szych obiektach – pałacach, zamkach, klasztorach, urzędach) roz­wój budowy różnego rodzaju szlągów i kanałów połączeniowych, stwarzał rozległe niebezpieczeństwo powstawania pożarów. Częste zapalanie się sadzy stało się nagminną przyczyną groźnych w skut­kach pożarów obejmujących często całe miasta, niszcząc dorobek i trud wielu pokoleń. Zanieczyszczone kanały uniemożliwiały użyt­kowanie palenisk, więc powstała konieczność regularnego czysz­czenia kominów. Pierwsi fachowcy (kominiarze) zjawiają się na przełomie trzynastego i czternastego wieku. Przez kilka wieków czyszczono kominy wyłącznie w miastach, pałacach, zamkach i klasztorach, gdyż fachowców było mało, a zapotrzebowanie na rzemieślnicze usługi kominiarskie było bardzo duże. Kominiarzy darzono wielkim szacunkiem i zaufaniem, a ich pracę uznawano jako wyjątkowo pożyteczną, ciężką i niebezpieczną. Zjawienie się kominiarza w mieście lub obiekcie uznawane było przez ludność jako szczęście, gdyż kominiarz był tym, który zapobiegał nieszczęściu, chroniąc miasta i ludy przed pożarami. Od tamtego okresu, od zalążka kominiarstwa, przez wielowiekowy okres do dnia dzisiej­szego większość ludzi podtrzymuje wiarę, że komi­niarz przynosi szczęście.
Rozwój kominiarstwa był różny i nierówny w poszczególnych stuleciach. Różnie i niejednolicie kształtowało się to również w po­szczególnych częściach Europy. O rozwoju decydowało budownictwo, stosunek ówczesnej szlachty i panujących władców do rzemiosła oraz w niemałej mierze inwencja i poziom samych kominiarzy. Powszechny stosunek szlachty do rzemiosła był różny w różnych stuleciach i często nieprzychylny kominiarstwu. Nato­miast stosunek samych władców poszczególnych państw (mocarstw) do kominiarzy był na ogół korzystny. Kominiarze cieszyli się łaską królewską czy cesarską, zwłaszcza w wieku osiemnastym. Na przykład w Austrii za czasów panowania cesarza Karola VI i cesarzowej Marii Teresy kominiarze byli zwalniani od służby wojskowej, otrzy­mywali pozwolenie na noszenie „uniformu” (munduru urzędowego) z szablą urzędniczą, godłem państwowym i cylindrem. Z takich samych uprawnień korzystali mistrzowie kominiarscy w Polsce za czasów panowania króla Stanisława Augusta Ponia­towskiego.
Pierwsze cechy kominiarzy powstały w wieku szesnastym. No­rymberga (Niemcy) była pierwszym miastem, które już w 1515r. posiadało własny cech kominiarski. Kominiarze Pragi mieli swój własny cech dopiero w roku 1657. W Polsce zaś powstawały cechy kominiarzy w wieku osiemnastym, w tym w 1776r. w Warszawie. Patronem wszystkich cechów kominiarskich w Europie był św. Florian.
Powstanie cechów miało dla rozwoju zawodu kominiarskiego doniosłe znaczenie. Cechy przyczyniały się do podnoszenia rangi zawodu oraz dbały o etykę zawodową. Rzemieślników poddawano kontroli zawodowej i moralnej. W wyniku starań cechów kominiar­skich ustanawiano wiążące urzędowe przepisy mające korzystny wpływ na rozwój rzemiosła kominiarskiego i prawidłową budowę kominów. Pierwszą w Europie wiążącą ustawę o budowie i warun­kach konstrukcyjnych kominów ustanowiono w Austrii w roku 1849. Noszenie ustanowionych przez cechy galowych mundurów przysługiwało tylko wyróżniającym się członkom cechów. Krój czar­nych galowych mundurów kominiarskich był zbliżony do kroju mundurów żołnierskich tamtych czasów. Nakryciem głowy był cylinder. Obecne ubranie kominiarzy, a szczególnie górna ich część, przypomina w pewnej mierze średniowieczne stroje galowe (dwurzędowy zwężający się ku dołowi układ guzi­ków, sztywny stojący kołnierz, szeroki pas itp.).
Cały wiek dziewiętnasty i pierwsze lata wieku dwudziestego nie pozwoliły na dalsze umacnianie roli i znaczenia kominiarstwa w Polsce oraz ukształtowania własnego, polskiego, modelu tej branży. Na obszarach byłego zaboru rosyjskiego likwidowano kolejno wszystkie cechy kominiarskie i tym podobne organizacje rzemieślnicze. Cech warszawski zlikwidowano w roku 1843, a kominiarze zostali włączeni do zmilitaryzowanej straży pożarnej.
Komi­niarstwo przestało praktycznie istnieć jako rzemiosło. We wszyst­kich niemal miastach utworzono oddziały kominiarskie przy orga­nizacjach strażackich.
Odmiennie kształtowała się sytuacja kominiarzy na obszarach będących pod zaborem austriackim i prusko-niemieckim. Istniały organi­zacje rzemieślnicze, takie jak cechy lub korporacje kominiarskie. Kominiarstwo podporządkowano rygorom i przepisom panujących władz zaborców. Założenia organizacyjne i zasady działalności rze­miosła kominiarskiego były zbliżone do istniejących w tym okresie struktur prawno-organizacyjnych w Austrii lub Niemczech.
Pierwsze lata po pierwszej wojnie światowej (po uzyskaniu niepodległości) zapoczątkowały nową historię rzemiosła kominiarskiego w Polsce. Początki były trudne i burzliwe na tle ścierających się poglądów władz poszczególnych regionów, jak i samych komi­niarzy. Obowiązywały różne, odmienne przepisy regionalne. Adapto­wane i kontynuowane nie zawsze korzystne nawyki i tradycje, za­sady organizacyjne, styl pracy itp. z okresu zaborów dzieliły rzemiosło kominiarskie na trzy główne, niemal konfliktowe grupy, z których każda lansowała swój własny punkt widzenia odnośnie przyszłego jednolitego modelu rzemiosła kominiarskiego w odrodzo­nej Polsce.
Ujednolicenie działalności rzemiosła kominiarskiego nastąpiło w roku 1928 na mocy ustanowionego w 1927r. prawa prze­mysłowego i wydanych przepisów szczegółowych i wykonaw­czych w myśl, których zaliczono kominiarstwo do rzemiosł konce­sjonowanych. Województwa dzielono na okręgi (rejony) kominiar­skie, a władze powiatowe przydzielały koncesje. Koncesję mogły uzyskać osoby fizyczne posiadające wymagane uprawnienia oraz osoby prawne, w imieniu, których działał pełnomocnik – kwalifi­kowany mistrz kominiarski. Takie same lub podobne przepisy obowiązywały w okresie międzywojennym w większości państw europejskich.
Najwyższy w skali Europy poziom reprezentowało w latach trzy­dziestych (okres międzywojenny) rzemiosło kominiarskie w Niem­czech. Daleko idące, przyznane kominiarzom przez władze państwo­we, uprawnienia w działaniu i egzekwowaniu ich postanowień, sta­wiały ten zawód w czołówce pod względem rangi społeczno – zawo­dowej. Profilaktyczne działania służby kominiarskiej na rzecz ochro­ny przeciwpożarowej i ochrony środowiska zyskały przychylną i życzliwą aprobatę ogólnospołeczną (np. okresowe – raz na trzy lata – odpłatne przeglądy i kontrole urządzeń grzewczo – kominowych i wentylacyjnych). Wysokiej jakości było wyposażenie kominiarzy w sprzęt techniczno-pomiarowy, narzędzia pracy, sprzęt ochrony osobistej i odzież roboczą (mundury). Do nauki zawodu przyjmo­wano w zasadzie kandydatów po tzw. małej maturze. Nauka trwała od 3,5 roku do 4 lat, w tym obowiązkowe ukończenie średniej szkoły techniczno – kominiarskiej trwającej 4 semestry nauczania. Uczęszczanie do szkoły odbywało się w oderwaniu od zajęć praktycznych.
Wysoki poziom reprezentowało również rzemiosło kominiarskie na Węgrzech, w Austrii, Szwajcarii, Danii i Szwecji. Cechy lub krajowe związki cechów poszczególnych krajów, w tym również Polski, były zrzeszone w Międzynarodowej Konfederacji Mistrzów Kominiarskich, z siedzibą w Wiedniu. Okresowe spotka­nia, sympozja oraz odbywające się, co cztery lata kongresy infor­macyjno-wyborcze stanowiły platformę do wymiany doświadczeń i stałego podnoszenia poziomu, rangi i znaczenia zawodu kominiar­skiego w poszczególnych krajach. Dziesiątki różnych wydawnictw, w tym podręczniki szkoleniowe, biuletyny informacyjne, miesięczniki branżowe itp., przyśpieszały rozwój rzemiosła kominiarskiego, zwłaszcza w środkowej Europie. Informatorem i czasopismem techniczno – zawodowym rzemiosła kominiarskiego w Polsce był wydawany regularnie, począwszy od roku 1930, miesięcznik Kominiarz Polski.

Ten postępujący w latach trzydziestych szybki rozwój polskiego rzemiosła kominiarskiego, przerwała druga wojna światowa.

Źródło:
K. Abramowicz, W. Lenkiewicz, Podstawowe wiadomości z kominiarstwa, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1965
A. Heryszek, Kominiarz i jego wiedza zawodowa, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1985

Współczesność

Ustawa z dnia 7 lipca 1994r Prawo Budowlane oraz Dzienniki Ustaw (np. Nr 75 z dnia 15 czerwca 2002r) jest ustawą, w której zamieszczone są przepisy i wymogi budowania kominów, działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy obiektów budowlanych a także wymaganych kwalifikacji, jakie są niezbędne do wykonywania zawodu kominiarskiego. Powyższe przepisy również nakazują budowanie przewodów kominowych w odpowiednich wymiarach w zależności od ich przeznaczenia oraz odpowiednie ich wyprowadzenie ponad dach. Przewody kominowe wentylacji grawitacyjnej budowane są o wym. 0,14×0,14 m lub  15cm, palenisk dymowych o wym. 0,14×0,27 m, 0,20×0,20 m lub 20cm, a dla kotłów gazowych o wym. nie mniej niż 10cm– w zależności od rodzaju kotła.
Technika budowy kominów również uległa zmianie. Obecnie tylko sporadycznie buduje się przewody kominowe z cegły np. do palenisk dymowych, czyli do kominków. Dużo prostszą i szybszą metodą jest budowanie z gotowych elementów ceramicznych, betonowych lub rur kwasoodpornych dla kotłów gazowych. Cegłę wykorzystuje się jedynie do obudowania zewnętrznego przewodów kominowych.
Duże zmiany zaszły również w sprzęcie, powstało wiele specjalistycznych urządzeń takich jak anemometry (ciągomierze), analizatory spalin i kamery kominowe. Urządzenia pozwalają na dokładniejsze pomiary urządzeń grzewczych, pomiary ciągu kominowego, dzięki którym łatwiej wyeliminować wady przewodów kominowych oraz zapobiec zatruciu. Dlatego tak ważny jest sprawny system kominowy spalinowy, gdyż spaliny gazowe w przeciwieństwie do dymu (z palenisk na paliwo stałe), są niewidoczne i bezwonne.

Szybki postęp techniczny obliguje kominiarzy do częstych szkoleń, dzięki którym mogą podnosić swoje kwalifikacje i poznać najnowsze techniki.

Specyfika usług kominiarskich

Na całym niemal świecie, wszędzie gdzie zachodzi potrzeba wyprowadzania gazów spalinowych i innych szkodliwych dla zdrowia ludzkiego substancji lotnych do wyższych warstw atmosferycznych, buduje się kominy.
Kominy służące do odprowadzania gazów spalinowych na ze­wnątrz są częścią składową całości urządzenia cieplnego (grzewczo-kominowego). Na całość urządzenia składają się: palenisko z po­pielnikiem i rusztami, akumulatory ciepła w postaci pieca kaflo­wego, kotła itp., przewody ułożone mniej więcej poziomo (rury dymowe, kanały połączeniowe, czopuchy itp.), wreszcie zakończenie w postaci komina.
Błędne jest dość powszechne mniemanie, że komin stanowi wprawdzie niezbędną, jednak tylko dodatkową część całości urzą­dzenia cieplnego i bywa często traktowany przez wykonawców budowlanych jako zło konieczne. Jeśli rozważymy szczegółowo, znaczenie komina i wielokierunkowe zagrożenia mogące powstać w wyniku wadliwej jego budowy, złej konserwacji lub eksploatacji to musimy sobie uświadomić, że komin jest jednym z najważniejszych elementów budynku mieszkalnego lub obiektu przemysłowego. Źle zaprojektowany komin może stać się udręczeniem człowieka oraz przyczyną znacznych, nieuzasadnionych kosztów przez dziesiątki lat jego eksploatacji.

Uzasadnia to nadanie ustawowej rangi wszelkim aktom normatywnym określającym ogólne zasady, warunki techniczne, normy itp. w zakresie projektowania, budowania, odbioru, nadzoru, spraw­dzania stanu technicznego, opiniowania, konserwacji i okresowego obowiązkowego czyszczenia wszelkiego rodzaju przewodów komi­nowych przez zakłady kominiarskie.

Kominiarz świadcząc swoje usługi, przyczynia się w znacznej mierze do zabezpieczania obiektów przed groźnymi w skutkach pożarami, chroni zdrowie i życie ludzkie przed zaczadzeniem, stwarza lub podtrzymuje wymagane warunki do mo­żliwie najlepszego wykorzystywania paliw, przyczynia się do ochro­ny środowiska, stoi – ogólnie rzecz biorąc – na straży majątku ogólnospołecznego oraz zdrowia i życia ludzkiego. Doniosły i szla­chetny to obowiązek, lecz pociągający za sobą wielką odpowiedzial­ność wobec państwa i społeczeństwa. Można, zatem powiedzieć, że kominiarz nie tylko przynosi szczęście, ale również eliminuje nieszczęście. Obliguje to każdego pracow­nika tego zawodu do wyjątkowego zdyscyplinowania, uczciwości, rzetelności, życzliwej i kulturalnej współpracy z usługobiorcami oraz zdobycia pełnego zaufania i szacunku całego społeczeństwa.

Do podstawowych obowiązków kominiarzy zalicza się:

1. obowiązkowe czyszczenie wszelkiego rodzaju przewodów kominowych, kanałów i czopuchów w ściśle określonych terminach,
   
   – czyszczenie przewodów dymowych minimum 4 razy w roku,
   – czyszczenie przewodów spalinowych minimum 2 razy w roku,
   – czyszczenie przewodów wentylacyjnych minimum 1 razy w roku,
2. 
   – obowiązkowe sprawdzanie oraz opiniowanie stanu technicznego przewodów kominowych, kanałów, podłączeń oraz innych części konstrukcyjnych budynków, wraz z urządzeniami pomocniczymi, mających związek z urządzeniami grzewczo-kominowymi i wentylacyjnymi; sprawdzaniu podlegają urządzenia w budynkach nowo wybudowanych lub przebudowanych jeszcze przed ich użytkowaniem,
   – wskazywanie użytkownikom urządzeń grzewczo – kominowych odpowiednich rozwiązań (wynikających z przepisów) w zakresie podłączeń różnego rodzaju urządzeń grzewczych lub wentylacyjnych do przewodu, przy zagwarantowaniu bezpiecznego i eko­nomicznego użytkowania całości urządzeń cieplnych,
   – czuwanie nad bezpieczną eksploatacją urządzeń grzewczo – kominowych, z jednoczesnym obowiązkowym zalecaniem właścicielom, użytkownikom lub zarządzającym budynkami, usunięcia stwier­dzonych usterek lub zaniedbań grożących powstaniem pożaru, zaczadzenia lub mogących spowodować inne groźne w skutkach następstwa,

Podział kominów

Komin jest elementem konstrukcyjnym budynku, może stanowić integralną część budowli lub może być wolnostojący murowanym, betonowym, metalowym bądź innym, zawierającym jeden lub więcej pionowych przewodów.

Kominy możemy podzielić na kilka kategorii:

1. Konstrukcja komina:
   
   Kominy jednowarstwowe – ścianka przewodu jest jednorodna np. kominy ze stali grubościennej, ze stali nierdzewnej, kwasoodpornej itp.
   
   Kominy wielowarstwowe – ściana komina składa się z kilku warstw np. kominy ze stali kwasoodpornej w otulinie termoizolacyjnej w płaszczu osłonowym, kominy betonowe z izolacją termiczną i okładziną wewnętrzną odporną na działanie spalin, najnowocześniejsze konstrukcje przewodów spalinowych (współosiowe), w których przewód wewnętrzny odprowadza spaliny, a przewód zewnętrzny dostarcza powietrze do spalania.
   
   Kominy wewnętrzne – przewody kominowe prowadzone wewnątrz budynku jako element konstrukcyjny budynku związany ze ścianą nośną, prowadzony jako ściana kominowa lub element nie związany z konstrukcją budynku.
   
   Komin zewnętrzny – prowadzony jest na zewnątrz budynku, może być konstrukcyjnie powiązany z budynkiem, lub też niezwiązany z budynkiem – wolnostojący.
   
2. Funkcja komina:
   
   Kominy wentylacyjne – służą do wymiany powietrza w pomieszczeniach
   
   Kominy dymowe – służą do odprowadzania spalin z palenisk opalanych paliwem stałym (drewno, węgiel, koks)
   
   Kominy spalinowe – służą do odprowadzania spalin z palenisk gazowych i opalanych paliwem płynnym.
   
3. Charakter pracy:
   
   Komin mokry – komin gdzie temperatura spalin jest w przedziale 80C – 160C, czyli od kotłów niskotemperaturowych, gazowych kotłów CO, kotłów kondensacyjnych,
   
   Komin suchy – komin od palenisk na paliwo stałe, gdzie temperatura spalin wyższa jest niż 160C.
   
   Komin pracujący w nadciśnieniu – przewody w których ciśnienie wewnątrz komina jest wyższe od ciśnienia zewnętrznego (atmosferycznego). Są to kominy od palenisk z palnikami nadmuchowymi, lub też kominy ze wspomaganiem mechanicznym za pomocą wentylatorów ssących lub nadmuchowych.
   
   Komin pracujący w podciśnieniu – przewody w których ciśnienie wewnątrz komina jest niższe od atmosferycznego.